ошмесдинь: пыралэ динямы!
выллань нырысети баме

ОШМЕСКАТ
инкуазен оггурысь улонъя но ошмес утёнъя удмурт воршуд | шудбурдћнь | ингурулонъя но ошмесутёнъя удмуртворшуд*

Карашур нимо курортын

Туж чебер интыос вань та музъем вылын, чебер курортъёс, шуом. Отчы адямиос юромо шутэтскыны, эмъяськыны шуыса ветло. Ми валамъя, та шонер ќвќл. Адямилэн аслаз гуртэз курорт кадь чебер луыны кулэ, тазалыксэ юнматыны кулэ. Уката ик аслад вордскем интыяд вуэз, омырез гинэ но йќнатыны быгатэ шуо ук.
 
Вуылэмды вань, дыр, сыџе чебер интыосы. Ми но огвакыт Друскининкай нимо курортын улћмы Литваын, Сочиын но кќня ке ар улћмы. Сыџе чебер интыосысь бертћськод ке, асэрказ таџе юан кылдэ: Маин асьме шаермы, гуртмы уродгес со чебер интыослэсь?
 
Малы асьмеос тазьы улћськомы? Кыџе ке пурычгес, мќзмытгес, кырсьгес шуод-а мар-а. Соин ик но юонэн, кысконэн шулдыртыны турттћськомы улонмес. Тыметъёсмы но тани гужем дышем сямен зынмыло. Малы асьмелэн гуртмес - ма, быдэс шаермес - курорт кадь чебер но чылкыт кареммы уг луы?
 
Асьмелы та музъем вылын кузё луоно. Асьмеос туж зол воштыны быгатћськомы котырысьтымы улонмес. Нылпиосмылы чебер, чылкыт, сяськаяськись дунне кылдытыны быгатћськомы… Жальыртћсь шуръёсын но чылкыт ошмесъёсын, чебер возьёсын но узыр нюлэсъёсын, турлы тылобурдоосын кырњась дунне…
 

Павел но Ирина Лебедевъёс,
шудбурдћнез чќлтћсьёс

 

Инкуазь ваньзэ сётэ яке
Адямилэн ньыль кулэяськонъёсыз

 
Вашкала ведакат ивортэмъя, улонзэ, мугорзэ шудо карон понна, адямилы чик но трос кулэ ќвќл. Солы кулэ: 1) Сиён, 2) Изён, 3) Аймесъяськон, 4) Утиськон. Та ньыль кулэяськонъёссэ быдэстыса, адями шудо улыны быгатэ ни тапал дуннеын. Нокыџе бадњым юртъёс, дуно дћськутъёс, нокыџе мудрон техника, заводъёс но м.с. та понна кулэ ќвќл. Ваньзэ со кулэяськонъёссэ адямилэсь быдэстыны быгатэ Инкуазь Анай:
 
1) Адямилы кулэ чылкыт ву, ю-нянь, эмтурынъёс, бакча-арама емышъёс, йќл, сћль (тазэ котькин ик кулэ уг кары кадь). Ваньзэ тае Инкуазь сётэ. Макем адями мудронтэ инкуазен сётэм сиёнэн, сокем быдтэ сиёнлэсь дэлетсэ, инкуазьэркын* кужымзэ. Мултэс консервированной, рафинированной сиёнъёслэн пайдазы бадњым ќвќл ни, кылсярысь.
 
Туала вакытэ адями Инкуазьлэсь люкемын. Адями уг быгаты ни Инкуазь Анайлы оскыса улыны, музъемез утялтыса cюдыны ассэ. Соин ик быдэсак ляльчияськоно луэ техникалы, заводъёслы, бензинлы, газлы, езтыллы*. Уксёед ќз луы ке, вузкаронниысь сиён но, аптекаысь дуно эмъюмшуонъёссэс но басьтэмед уз луы. Бензин-мар кадьёсыд ќз луэ ке, бусыдэ гыремед-киземед но уз луы.
 
Нош вашкала вакытэ адями сыџе мудрон арбериостэк-маръёстэк но туж умой быгатэ вал улыны. Ваньзэ сиёнзэ но, эмъюмъёссэ но со пырак инкуазьысь, музъемысь басьтэ вал но трослы эркынгес улэ вал. Аслаз тазалыкезлы но умой карыса, инкуазьлэсь эсэпсэ но сќрытэк.
 
Соин ик туала азинэсшуон* адямилы Инкуазен оггурысь улыны выльысь дышетсконо. Тазьы карытэк, адями уката но сќроз инкуазьлэсь эсэпсэ, аслаз мугорызлэсь но эсэпсэ. Чылкыт сиёнтэк, чылкыт вутэк, чылкыт омыртэк кылёз воксё.
 
2) Адямилы кулэ на изьыны, дырыз дыръя шутэтскыны. Изьытэк адями кема улыны уз быгаты, кулоз. Вашкала ведакат ивортэмъя, изён трос пумо луэ. Соос пќлысь уката но кулэез – мур изён (глубокий сон). Озьы изьыкуз, адями дуннетылсиянын* шутэтске, интыллэсь кужым басьтэ, шуэ ведакат. Туала адямиез мултэс трос сюлмаськонъёс, малпаськонъёс зћбо – уго туж мудрон дунне кылдытћз со аслыз. Соин ик йырыз но џемысь висе, иземез но рос-прос уг луы, бессоница шуо тае.
 
Озьы рос-прос мур изьыны быгатытэк, адями туж лябње котьма ласянь. Турлы висёнъёс кырмисько со борды, дырызлэсь вазь пересьме. Озьыен, Инкуазь Анай та ласянь но умойгес сюлмаське адями сярысь. Инкуазьлы оскыса улон секытгес ке но, жадьытозь ужано луиськод ке но, сюлэм капчигес, йырвизь сайкытгес. Сыџе жадемлы шумпотоно гинэ. Сыџе жадем тазалык вае. Дырыз дыръя шутэтскыны но сиськыны гинэ вунэтоно ќвќл.
 
3) Адямилы кулэ на аймес мылкыдзэ буйгатыны. Кышно, карт, дусым кулэ, озьыен. Тазалык кулэ на одно ик. Тае но ваньзэ инкуазь сётэ. Инкуазь Анай кадь нокин но тазалык сярысь сюлмаськыны уг быгаты. Ваньмыз висёнъёс, тырмымтэос Инкуазез но Инкуазь кылдытћсез (Инмарез) аналтэм сэрен кылдо. Инкуазьлэсь эсэпсэ ќд сќры ке, инкуазь ваньзэ тодыса лэсьтоз: вордскозы чебересь пиос но нылъёс; пиосмуртлэн но, кышномуртлэн но тазалыксы, мылкыдзы кужмо луоз.
 
Вашкалаосмы Инкуазез валасагес улћзы. Туала адями улонзэ сура-пожа, вашкала йылолъёсты аналтыса. Кылсярысь, вашкала йылолъя нылъёслы вазенысен ик (шуом, 10-15 арескысен) карт быръё /кылемез 2 бамын/

 
о ш м е с к а т  н и м о  а д њ ы т о н       т о л ш о р 2 0 0 5 (№ 3) - 2 бам -
вал. Нырысь нимаз ке но уло вал, пичи ныл соку ик тодэ вал ни карт луонзэ. Соин ик мукет пиос шоры уг учкылы вал ни, нылданзэ, чылкытлыксэ уте вал, озьыен. Нош туала дыре кќня янгышано, кќня сюлэмшугъяськоно, кќня синву кисьтоно луо егит нылашъёс куддыр, асьсэлы тупась карт шедьтыны турттыса. Нылъёс уго вазьгес вуо нылпи вордон понна. Вашкала йылолъя пиосмурт 25 арескын гинэ кышно басьтэ вал но, кышноез ог дас ареслы пичигес луэ вал.
 
Озьы ик вашкала йылолъя кышноен картъёс нимазгес уло вал, аймесужен* но туж џемысь вырыны лэземын ќй вал. Нош туала вакытэ кышноен карт ялан џошен луо, соин ик ог-огзылы пумен акыльто, куспазы гажанзы, яратонзы пумен лябње, керетылыны но кутско. Та ласянь, кылсярысь, вашкала удмуртъёслэн валанзы вылэм. Юртын кык люкетыз вылэм – одћгез кышнопал. Кышномуртъёс нимазгес уло вылэм, озьыен.
 
4) Утиськон ласянь верано ке, адямилы нырысь ик ватћськон, шутэтскон инты - юрт кулэ. Татын но ваньзэ кулэзэ Инкуазь сётэ. Кылсярысь, туж шуныт корка (шонергес вераса, сюйка) гудыны луоз бамалын, писпуос вќзын. Ковер интые, яке миндэр-тушак интые турын-куар вќлдод. Туж мусо улонни пќрмоз – туж умой шутэтскемед, иземед луоз отын.
 
Яке корлэсь корка пуктод. Коръёс, гордсюй, луо, изъёс, љуйы – ваньзэ Инкуазь сётэ. Нокыџе мудрон заводъёс, электричество кадьёс кулэ ќвќл та понна. Кирпичлэсь яке саманлэсь пуктэмед потћз ке, кирпич но ачид ик лэсьтыны быгатод нокытчы кыдёке ветлытэк. Пул но азьвыл пилораматэк пилё вал. Яке, шуом, пилорамаез валъёсын, ошъёсын бергатыны луоно. Цемент выллем макеосты но азьвыл быгато вылэм асьсэос ик карыны: нокыџе мудрон заводъёс талы кулэ ќй вал.
 
Туала вакытэ сыџе тодон, инкуазен огкылысь улонъя тодон, вунэмын. Туала вакытэ адями аслыз корка но озьы гинэ пуктыны уг быгаты ни. Нюлэс но, музъем но солэсь таламын, шуыны луоз. Соин ик со заводын лэсьтэм дуно стройматериалъёсты басьтоно луэ уксёен. Нош уксёез џемысь тырмыт ќвќл, ужамез понна ќжытгес тыро уго. Тазьы со аслыз корка пуктыны гинэ но уг быгаты ни џемысь.
 
Озьы ик адямилы утись кулэ на. Вашкала вакытэ эксэй котькуд кунмуртэзлэн тазалыкез понна кыл кутэ вал. Эсьмаса, мултэс зоре ке, мултэс кезьыт луэ ке, та понна но эксэйлэсь юало вал. Эксэй адямиослы атай яке инмар интыын луэ вал. Котькыџе куронэн, сюлэмшугъяськонэн соос эксэйлы вазиськыны быгато вал. Эксэе быръё вал инмартодћсь* муртэ гинэ, соин ик сыџе эксэй кунысьтыз котькуд адямилэн, котькуд пќйшурлэн шудэз сярысь лулысь-сюлмысь сюлмаське вал.
 
Нош туала дыре ваньмыз йырчукин луэмын. Малпаське ай, кин ке зэмзэ но сюлмаське-а асьме сярысь? Кун сюлмаське-а? Кун пќрме трос-трос ки
валтћсьёлэсь, кудъёсыз асьсэ кисызы сярысьгес, асьсэ џыжывыжыоссы* сярысьгес гинэ сюлмасько. Туж тунсыко юан та, малпаське ай куке: Кин асьмеос сярысь зэмзэ но сюлмаське?
 
Озьыен, ваньмыз валамон луиз. Инкуазьлэсь, Инмарен кылдытэм Инкуазьлэсь, палэнскыса, адями мугорызлэсь огшоры кулэяськонъёссэ но рос-прос быдэстыны уг быгаты ни. Мар соку веранэз сюлэмдэ, лулдэ буйгатон сярысь?
 
Инмар адямилы Инкуазез кылдытћз, адями вань кулэяськонъёссэ быдэстыны мед быгатоз шуыса, сюлэмзэ чылкытатыны мед кутскоз шуыса. Инкуазьлы оскыса улон капчи ќвќл – сюлэмез чылкытатон уж капчи ќвќл. Нош капчигес-а луиз улонмы, Инкуазьлэсь палэнскыса, Инкуазь кылдытћсез аналтыса?

 
 

Нимысьтыд ужед -
дуннеинтыед

Адями соку гинэ шудо луэ, куке мур валаны быгатэ ассэ, котырысь дуннеез но аслэсьтыз интызэ дуннеын. Нош туала тодонбасьтон сќзнэт* уггес сюлмаськы та сярысь. Уго туала кузёослы умойгес, куке калык одћг уллёе огазеямын но, куке ваньзы одћг сямен малпасько, одћг сямен уло, одћг сямен оско. Кузёослы умой, куке адями мултэс трос уг юалляськы, мултэс трос уг утчалляськы.
 
Соин ик, туала кузёос валтэмъя, туала улон косэмъя, куке адями аслаз йырыныз малпаськемысь, аслаз сюлмыныз сюлмаськемысь дугдэ. Тазьы адями уллёсямъёслы сётске но уллё сьќры кошке, ачиз но валатэк. Тазьы адями, ачиз валатэк но, мыдлань ќртћ кошке.
 
Соин ик ведакат адямилы ачиз сярысь, дунне сярысь малпаськыны ќте. Ассэ, дуннеын интызэ валаны кутскись муртэ гинэ зэмос адями шуыны луоз. Кин мон, кытысь мон, кыџе мынам интые дуннеын? Та юанъАдями сюлмаське шедьтыны сыџе уж, кудаз ќжытгес ужано, ќжытгес малпаськоно но тросгес уждун басьтоно. Нош зэмзэ вераса, сыџе уж ассэ но адямиез но уг кары шудо, быдэс калыклы но пайда ќвќл.котьма ласянь лябњытэ гинэ. Адямилы одно ик та чальдуннеын интызэ сюлэмызлы кельшись, сямызлы тупась ужзэ, интызэ – чальдуннеинтызэ* – шедьтыны тыршоно. Ќд азьтэмъяськы ке, сютэм уд кулы, котькыџе ужез ужаса но. Инмар юрттоз, Инкуазь юрттоз. Та сяна, котькуд адямилэн весьдуннеинтызэ валаны тыршоно на. Адямилы валаны тыршоно кин луэмзэ, кытысь луэмзэ валаны тыршоно на.
 

Туала но вашкала
тодосъёс

Туала тодосъёслы оскыса, асьмеос воксё аналтћмы ни вашкала выжымес но, Инкуазь Анаез но. Нош анаедлы, вашкала выжыедлы пумит мыныса, мар шедьтод? Асьмелы вашкала удмуртвыжымес умойгес тодыны тыршоно.
 
Асьме вашкалаосмы – вашкала удмуртъёс но, вашкала славянъёс но - Инкуазез туж гажаса улћзы, йыбырттћзы солы, Инмарлы сямен. Инкуазь – со Инмарен сётэм маке, соин ик со Инмар кадь ик кужмо, Инмар кадь ик чебер, Инмар кадь ик чылкыт, сюлэмез чылкытатыны быгатћсь.
/кылемез 3 бамын/
 
о ш м е с к а т  н и м о  а д њ ы т о н    т о л ш о р  2 0 0 5  (№ 3)   - 3 бам -

Инкуазен огкылысь улон сярысь тодон котькытынлэсь но мур но паськыт валэктэмын вашкала ведакатъёсын*. Веда вашкала санскрит кыл тодон шуэм луэ. Ведакатын улонлэн котькуд удысэз сярысь тодон сётэмын: музъемез утялтон тодос, лыдтодос*, кырњан-эктон тодос, суредаськон тодос, эмтодос (Аюрведа), ожмаськон тодос (Дханурведа), лэсьтћськон тодос, кизилитодос, айместодос* (Кама-сутра), инмартодос* но м.с.
 

Удмурткыллэн инкуазь-
эркын
кужымез

Тросэз удмурткылэз кулэ уг каро ни. Туала улонын удмурткыл чик но кулэ ќвќл шуо. Талы веранмы таџе. Зэм но, туала азинэс-берланес улонмылэн кузьымъёсыз ласянь, коньдон, ваньбур ласянь гинэ учконо ке, удмурткыл чик но кулэ ќвќл кадь. Нош адямилы коньдон но ваньбур гинэ кулэ шат? Зэмзэ верано ке, соос адямилы котьмалэсь но ќжыт кулэ. Адямилэн шудбурез мукетыз бордын. Мур сюлэмад ватэмын со шудбуред.
 
Вераськон кыл со огшоры кылъёс, огшоры куарапусъёс гинэ ќвќл. Адямилэн кылдуннеез мур сюлэмаз, подсознанияз ватэмын. Кыл туж зол герњаськемын адямилэн сюлэм ужъёсыныз, мылкыдъёсыныз, озьыен. Кыл – со быдэс дунне, быдэс улон. Кыллэн туж бадњым кужымез пушказ ватэмын.
 
Удмурткыл – бере кылем кыл, ляб кыл, шуо на џемысь. Зэм но, туала азинэс-берланес улонлы тупась кылъёс ќвќл асьме кылын. Нош зэмзэ верано ке, чик но кулэез ќвќл сыџе кылъёслэн, уго та копакыз азинэсшуон* дуннемы мыдлань ќртћ азинскемын. Таџе дунне кема уз улы – ассэ ачиз быдтоз, уго со Инкуазьлы, Инмарлы пумит мынэ.
 
Соин ик адямилы улонќрзэ* куке одно ик берен Инкуазь Анай доры берыктоно луоз. Нош Инкуазь Анаен, музъемен, шундыен, зорен, турын-куаръёсын, тылобурдоосын, мур сюлэмысь малпанъёсын, дунневаланэн*, яратон-гажан мылкыдъёсын асьме мусо удмурткылмы туж умой вераськыны быгатэ. Та ласянь со одћг но уг кыльы њучкыллэсь* но, англикыллэсь но.
 
Озьыен, асьмеос бордын ужпум, гажано удмуртъёс. Асьмеос туала азинэс-берланес дуннелы ляльчи луимы, солэн дуно кузьымъёсызлы синмаськимы, соин ик Инкуазь Анаез но, вашкала выжымес но кулэ ќм каре ни. Соин ик удмурткылмес но кулэ ќвќл шуиськомы. Нош выжыезлэсь висъям будос кызьы будоз? Выжыезлэсь висъям калык кызьы шудо луоз?

Эскерон! яке
Удмурткыллэн луонлыкъёсыз

 
Та адњытонамы но, мукет гожъямъёсамы но син шорады йќтћзы, луоз, выль сямен гожъям кылъёс – кќня ке кыл одћг кылэ лякыса гожтэмын. Кылсярысь: удмурткыл, англикыл, ошмескат, шудбурдћнь, музъемэль но м.с. Талы вакчияк валэктонмы таџе: та амал туж юрттэ кылмес ямъяны, кужмо карыны, выль удысъёсын сое азинтыны. Та вашкала санскриткылысь асэстэм возет. Та бор-дын удмурткыллэн туж бадњым кужымез, туж бадњым луонлыкъёсыз. Та сярысь Кузёбай Герд но ас вакытаз трос вераз вал.
 
Та ужпумез ми кылтодосчиосмылы но возьматыны тыршиськомы, та амалэз ужлэн, улонлэн визылаз пыртыса: адњытонъёсамы, лыдњетъёсамы со кылъёсты эскерон улсын кутыса. Сыџе кылъёсты куддыр нокызьы уг луы тупатыны туала удмурткылвозетъёсъя*; сыџе кылъёсты кизилипусэн (*) пусйылћськомы, огъя сямен.

Павел Лебедев


 

Та адњытонын кутэм
дышымтэ кылъёс

 
азинэсшуон - так называемый развитый, продвинутый
аймес – сексуальный; половой
аймесъяськон, аймес уж – секс; совокупление
ведакат – вашкала ведической писаниос (ведать њуч кыллы матын валанэзъя)
возет – правило; ограничение (гожъяськонвозетъёс – правила грамматики)
воршуд – 1) (вуж) династия нерге 2) огазеяськон (шуд вордћсь огазеяськон)
дунневалан – мировоззрение; философия
дуннеинты – дуннеын интыед | конституциональное положение
дуннетылсиян, интыл – (вашкала философ.) будњым инмар бордысь вќлмись тылсиян, кынар
езтыл – электричество
инкуазьэркын – инкуазь эркын | естественный; природный; в гармонии с природой
куарапус - буква
кылтодосчи – учёный лингвист
кынар - энергия
мс. - мукет сыџе | др., т.д., т.п.
мувќй – нефть
музъемэль – планета Земля
нылдан – целомудрие
тодонбасьтон сќзнэт – система образования
уго – малы ке шуоно | ибо; так как; ведь
улы - семья
чын – самый
шудбурдћнь – шудбуро дћнь, улонни
шундыљужанпал – восток
 
 
Та кылъёс басьтэмын интернетысь Ошмесдћнь нимо сайтысь Инвукылшыкыс нимо кыллюкамысь
Та адњытон Ошмесдћнь нимо сайтысь Ошмескуара нимо лыдњетысь басьтэмын. Куриськомы юрттыны лыдњетъёсмес кагаз вылын поттыны но вќлмытыны. Туж пичи люгезьды но туж бадњым юрттэт луоз.
 
Пыралэ интернетысь ошмесдћнямы. Ми доры сюрес шедьтоды та сайт пыр: www.udmurtology.narod.ru
поттћз шудгур нимо лыдњетпоттонни 15.01.05 | дасязы лебедев п.м., лебедева и.н. 10.01.05 | туала удмурткылвозетъёслы тупасьтэм интыосыз вань | можга ёрос, карашур гурт | тел. 93-2-84 џукна 6.00 - 8.00, љыт 20.00 - 22.00 | e-mail: padma@udm.net
 ингурворшуд       ошмескуара
выллань нырысети баме
Hosted by uCoz